dodenherdenking

Tot hier en niet verder

Chris Bellekom

We wandelen tot hier en niet verder.
Hier is het graf. Hier staan de namen.
Hier zingt het koor.
Hier vallen de tranen op de Markt.
We bukken. We buigen. We strompelen.
We dragen de doden met ons mee.


Wij wandelen traag en zwaar en zij aan zij,
in lange rijen diepe stilte.
We zijn motten naar een vlam.
We zijn bijna ondragelijke harten naar een vlag halfstok.
We sjouwen. We slepen. We worstelen.
We dragen de doden met ons mee.

Ik draag mijn deel doden met me mee.
Het leven dat ik heb is mijn getuigenis.
Dat deze doden eer verdienen.
Deze mensen die zeiden “Tot hier en niet verder”.

Deze mensen die zeiden “Tot hier en niet verder”:
Neergeschoten door een bezetter
met een gericht nekschot en verdwaalde kogels.
Vergast en afgevoerd.
Huilend en ver van huis
gevoerd aan de moordmachines.
Geofferd op het hakblok
van fascisme, communisme of kapitalisme.
Mensen die vrede stichtten in vreemde oorden
of rondliepen met verboden woorden.
Gebombardeerd, verhongerd, vastgezet,
Door bermbommen doodgebloed en doodgeslagen
Geblinddoekt voor een vuurpeloton gezet.

Ik draag de doden met mij mee.
Het leven dat ik heb is mijn getuigenis
Ik stel mezelf twee minuten lang de vraag.
Waar ik dit leven voor op zou geven
om gedragen te worden door wie hier nu nog is.

–

Chris Bellekom

Stadsdichter van Gouda

Voorgedragen tijdens de bijeenkomst voor de Dodenherdenking in de Sint Janskerk te Gouda

4 mei 2025

Vrijheid vertelt

Jeffrey van Geenen

ik worstel met de doden in mijn hoofd
en al hun verhalen

vorig jaar heb ik de Tweede Wereldoorlog begraven
dus vertel ik wat ik hoorde

dit is het verhaal van de jongen
die op Java een kuil heeft gegraven
om een locomotief te verstoppen
dit is het verhaal van de man
die met de Spelbrekers uit Amersfoort brak
naar Rotterdam sloop en sliep in een kolenkit
dit is het verhaal van de vrouw
dit is het verhaal van de stad
dit is het verhaal – mijn verhaal
dit is het verhaal van de leraar
die soms niet weet hoe ik dit kan vertalen
hoe ik jongeren de wereld moet duiden
als we het nieuws hebben gezien

wat betekent dit nooit meer
nooit meer oorlog
nooit meer doden
nooit meer haten
nooit meer praten
over een ander
als een zwakker minder mens

ik weet niet aan wie jij straks denkt
maar vandaag wordt niemand vergeten

wie je ook bent, wie je ook kent
samen denken wij aan iedereen

en na de stilte zijn wij er nog
kunnen wij onze buren
onze vrienden vragen
wie zij de vrede wensen

en schrijven wij
voor alle mensen
een nieuw verhaal

en niemand wordt vergeten.

Jeffrey van Geenen

Stadsdichter van Gouda

ter gelegenheid van 4 en 5 mei 2024

4 mei gedicht

Brecht Boekraad

Het verleden kijkt ons toe
De soldaten die stierven voor een land voor vrijheid
laten hun ogen verwachtingsvol op ons rusten
De moeders en dochters en broers en vaders hebben hun hoop in onze handen gelegd
Omdat zij weggevoerd zijn van hun thuis
Verzetshelden groot of klein rekenen erop dat we hulp zullen bieden aan wie dat nodig heeft omdat zij het niet hebben overleefd
Hun tranen zijn onze regen

Het verleden kijkt ons toe
De ontelbare ogen van toen zijn op ons gevestigd
Triest omdat er nog steeds oorlog wordt gevoerd en ze verwachtten dat we hadden geleerd
Van hun fouten maar dat hadden ze verkeerd
Levens zijn gesneuveld voor een vrijheid die nu is
De tijd verlangt van ons dat we die niet zullen vergeten

4 mei 2024, Brecht Boekraad

(zonder titel)

(zonder titel)

Hanneke Leroux

dat iemand
in de trein stapt
naast iemand anders gaat zitten
een familiefoto tevoorschijn haalt
en vertelt
dat de foto een nagedachtenis is
aan weggevoerde geliefden
op wie lang en vergeefs is gewacht
dat er bij diegenen die nooit zijn teruggekeerd
een kruisje is aangebracht

en dat iemand anders
dan geschokt vaststelt
dat er bij allemaal – op één na-
een kruisje is aangebracht

dat iemand
wijst dat zij dat meisje is
vrolijk jurkje
glimmende schoentjes
zonder kruisje
dat zij destijds veilig is ondergebracht
en op deze dag een lezing houdt
over de genocide
het vergeefse wachten
het aanbrengen van kruisjes
opdat wij niet vergeten

en dat iemand anders
dan zegt dat dit nooit
nooit meer mag gebeuren
dit uiteenscheuren
van onschuldige families
dat we niet zullen vergeten

dat iemand
die middag vergeefs
op iemand anders wacht

en dat iemand anders
op deze niet zomaarse dag
dan plotseling minutenlang stilstaat
zo intens bewogen stilstaat
dat haar dochters
glimmende schoenen
fleurige kleding
selfies gepost
ontredderd hun pas inhouden

en dat iemand anders
dan opstaat en zegt
dat we nooit mogen vergeten
dat de geschiedenis eeuwig rijmt
we altijd hebben geweten
dat in de rimpeling van een kleine leugen
de kiem ligt van een oorlog
dat Elohay Selichot
God van de vergeving
ons niet voor niets de rede heeft gegeven
en dat daarin het begin ligt
van de weg naar vrede

dat iemand
op een niet zomaarse dag
in de trein stapt
naast iemand anders gaat zitten
en een familiefoto tevoorschijn haalt

Hanneke Leroux

uitgesproken bij de Holocaust herdenking Gouda, 28 januari 2024

Gedicht bij het nieuws op 8 november 2023

Jeffrey van Geenen

Ik versta de doden vaak zo slecht
opa fluistert wat onhoorbaars
het portret van oma kijkt mij zwijgend aan

bij de heg zie ik een buurman
van vroeger staan
zijn kat geeft geen kopjes meer

-ik weet niet wat dat zegt

Ik kan wel honderd vragen stellen
de dode antwoordt weinig terug
’t is of een bioloog verzucht:

waren het maar dichters.

Waren het maar dichters geweest

dan konden bundels je vertellen
wat iemand met een blik bedoelt

hoe voor haar de leegte voelt
in een lijf dat niets meer weegt

maar oma blijft zwijgen
de wind waait fluisterwoorden weg
nieuwe buren planten ook dit jaar
een ooievaar naast de heg

hoe slechter ik de dood versta,
hoe meer ik houd van wie nog hier
het hart het klopt het trilt het beeft
voor hoe lief en hoe schoon en
hoe mooi alles,
alles,
alles
wat nog leeft.

Jeffrey van Geenen

Wat kan het kwaad

Jeffrey van Geenen

Wat kan het kwaad
wanneer wij vergeten
niet meer willen weten
wat er met wie is gebeurd

als we niet stilstaan
maar op weg naar baan of studie
over struikelstenen stappen en
gedenktegels niet lezen
want daar zijn er al zoveel van
en we komen tijd tekort

in al onze haast
verslijten de verhalen
tot er niets meer van beklijft
tot er niets meer overblijft
dan een oppervlakkige special
op tv
zo rond 4 mei

als wij geschiedenis vergeten
dan kan het kwaad

twijfel zaaien
woorden verdraaien
harten verstenen
schouders ophalen
om de verdwenen namen
de verdwenen verhalen

en ons slapend klaarstomen
voor de herhaling.

Jeffrey van Geenen
stadsdichter van Gouda

Uitgesproken bij de Holocaustherdenking in de stationshal, 29-01-2023

Herdenken in oorlogstijd

Peter Noordhoek

Als we oorlog herdenken
in een tijd van oorlog
dan slaat elke vergelijking
op hol of nergens op
En hou ik slechts vast
aan een klein groot besef
hoe mooi de zon schijnt
hoe mooi jij bent
Want daarin is al belegd
hoe tijdelijk alles is
hoe eindig alles is

Toch dank ik de herdenkers
die voor ons herdachten
wat herdacht moest worden:
de strijd van eerder
de offers van voorheen
het verdriet door wat eigenlijk
nooit gebeurd had moeten zijn

Of herdenken spijt voorkomt
en oorlog verdwijnen laat?
Wil je het antwoord werkelijk weten?
Zon verdwijnt, schoonheid vergaat en
herdenken komt natuurlijk altijd te laat
Maar dat herdenken ons
vooral in haar stiltes
iets over de waarde van elk leven
kan vertellen
Ja, zoveel wil ik stellen

Peter Noordhoek

59 namen

Peter Noordhoek 
59 mensen uit de maanden
maart, april en mei 1945
haalden de bevrijding niet of niet echt 
Slachtoffers van een oorlog
waarin honger, ziekte, armoe
te lang te liggen kwamen onder
een deken van angst en
verdwaalde bommen

Sindsdien liggen ze hier, onder deze heg -
grotendeels kistloos, verhaalloos, gezichts-
en steenloos in drie groepen samen 
begraven en ongetwijfeld herdacht
en ooit herinnerd, maar ook een te lang
vergeten massa mensen onder een heg

Gelukkig rest hen nu dit, hun namen:
Arie, Pietertje, Bernardus, 
Jan, Johannes en Johan,
Hendrik, Albertus en Jannetje,
Alexander, Johanna, Frans en Petronella,
Anna en Anton, Dirk en Klaasje,
Simon, Pieter, Hugo, Huibertje en Hermina,
Jacobus, Robert, Herbert en Leendert
Andries, Anna en Anna Maria
Gerda, Frederik en Hendrik,
Peter, Cornelis, Franciscus en Hendrika,
Teunis, Nico, Willem en Wilhelmina

Wij kennen nu hun namen

en bij deze verzamelde voornamen 
ook achternamen die zo te horen 
bijna te alledaags zijn voor onze moderne oren
In hen komt ook ons eigen leven samen:
Wij wonen langs de straten waar zij aan woonden
Zij gingen op school waar wij naar school gingen
Wij steken de Markt net zo schuin over 
als zij ooit deden
Zij kenden de weg hier net zo goed 
als wij die nu weten
Wij leven waar zij ooit leefden
Zij spraken waar wij nu spreken

Wij kennen nu hun namen

Verschillen zijn er zeker
Zij hebben nooit geleefd op anderhalve meter
Wij hebben nooit zoals zij onze vrijheid 
vijf jaar opgegeven
Maar één ding is zeker
Als wij gaan
rest ook van ons 
uiteindelijk maar één ding
en dat is niet ons lichaam
niet onze faam
maar wel onze eigen naam
en wie die naam ook spreekt
breekt een nieuwe herinnering aan

Hier staan we dan
Bij een bord met 59 namen
59 mensen, 59 verhalen
In één graf onder één heg
En wij kennen nu hun namen:

Arie, Pietertje, Bernardus, 
Jan, Johannes en Johan,
Hendrik, Albertus en Jannetje,
Alexander, Johanna, Frans en Petronella,
Anna en Anton, Dirk en Klaasje,
Simon, Pieter, Hugo, Huibertje en Hermina,
Jacobus, Robert, Herbert en Leendert
Andries, Anna en Anna Maria
Gerda, Frederik, Hendrik,
Peter, Cornelis, Franciscus en Hendrika,
Teunis, Nico, Willem en Wilhelmina

Dit zijn hun namen

Dit zijn hun namen

Dit zijn hun namen

* Vanwege de voordracht zijn enkel de voornamen genoemd en niet de achternamen, waarbij ook aangetekend moet worden dat er sommige voornamen door meerdere mensen werden gedragen. De volledige lijst met namen is bij comité te lezen en uiteraard op het nieuwe bord van de begraafplaats zelf.

4 & 5 mei

Peter Noordhoek 
Op 4 mei gedenken we
Op 5 mei vieren we

Een dag waarop trompetten lange tonen maken
Een dag waarop bands en DJ’s hun herrie maken 

Een dag die om stilte vraagt
Een dag die meer is dan een feest

Die dag
En die dag
komen samen 
als ze hun draden trekken
van een voor velen ver verleden
naar wat nu zo dichtbij is in het heden

Dit is geschreven in dagen van virus en isolatie
van thuiswerken en aan je thuis moeten werken
Met in die kleinere ruimte meer ruimte voor
onrust, rouw, verlies van banen en meer –
niet in het minst de angst om te besmetten 
of besmet te worden

Maar een paar maanden zijn nog geen 5 jaar
En dit is niet de eerste crisis sinds die oorlog
van 75-jaar voor het heden
En hoe vaak hebben we niet laten zien
- en laten we nu al zien –
Hoe sterk we zijn en hoe samen
we zijn als het moet
Als het ertoe doet

Laten we 4 mei en 5 mei in ere houden
En deze dagen extra waarderen 
als we nog niet bevrijd zijn van Corona 
en het er nog niet de tijd naar is om
af te ronden en te vieren

Dus blijven we zeggen:

Op 4 mei gedenken we
Op 5 mei vieren we

Een dag waarop trompetten lange tonen maken
Een dag waarop bands en DJ’s hun herrie maken 

Een dag die om stilte vraagt
Een dag die meer is dan een feest

4 mei een waagstuk

Aart Both 
zou het kunnen

rotte appels sparen
niet wegdoen
geloven dat de rot
lokaal is tijdelijk
herstelbaar

aan het begin van deze avond
zoek ik rot op aardbeien
verwijder opdat het niet overslaat

zou het kunnen

doden herdenken
terwijl elders doden worden gemaakt
in lichamen gekerfd
vrede met alle geweld

zou het kunnen
tegen beter weten in



Aart Both